Eg havi vanliga ikki verið so pírin í
mínum viðmerkingum til gongdina í Kringvarpi Føroya. Men tað
havi eg verið síðani tíðindaleiðarin fekk ætlanarskriv.
Var spurdur av Sosialinum um at
viðmerkja í meiri breiðum høpi, men í roynd og veru tordi eg
ikki, tí eg hevði ikki fult álit á, hvussu Sosialurin kundi finna
upp á at brúka tað, sum eg nú einaferð segði.
Tí Sosialurin hevur lagt seg í
kjalarvørrin á teimum, sum við øllum snildum - penum og ljótum -
royna at murumyrða nýggja stjóran í Kringvarpinum.
Sjálvur endaði eg í hesum stríðnum
millum nýggja stjóran og tey sum eg havi hug at skuldseta fyri at
vera murudrápsfólk.
Eg skuldi leiða ein eftirmetingarbólk,
ið skuldi eftirmeta journalistiska dekningin av sonevnda
skattamálinum. Haldi meg vita, at journalisturin sum gjørdi
sendingina um skattamálið, og onnur við, vildu ikki hoyra talan
um, at eg skuldi vera við í nakrari eftirmeting. Og grundgevingin
var, at eg hevði verið atfinningarsamur móti seinnu sendingini um
skattamálið. Eg hevði brúkt orðið manipulasjón um brotið, har
Suni Schwartz EIK-stjóri og Eyðun Mørkøre TAKS-stjóri vóru
settir upp móti hvørjum øðrum, men brotið var frá eini
bókaframløgu á Hotel Hafnia og hevði einki við skattamálið at
gera. Hetta haldi eg enn vera manipulasjón.
At summi á tíðindadeildini ikki
hildu nakað vera galið í at brúka fólk, sum høvdu róst somu
sending og sama dekningi sigur mær so mikið, at tær moralsku
reglur, sum tey halda skuldu galda fyri onnur - ikki eru galdandi
fyri tey sjálvi.
At journalisturin heldur seg kunna sita
í sjónvarpinum og flenna aftaná eina samrøðu við Eyðun Mørkøre
kemur honum ikki til hugs, kann seta spurnatekin við hansara egna
óhefni. Nei aðrar reglur galda fyri journalistin enn fyri onnur.
Og tað er júst hetta, sum hevur
eyðkent journalistikkin í summum av teimum stóru dokumentarunum:
Nevnliga, at tey, sum ikki hóska inn í valda sannleikan, skulu ikki
hoyrast og í ringasta føri spottast.
Fiskivinnusemja í kringvarpinum
At hetta ikki er nakað eindømi vísti
ein hending, ið eg var úti fyri eftir at hava havt Hans í Líðini
sum gest í sendingini Afturáaftur. Hans í Líðini tosaði sína
søk fyri at loyva fleiri skipum at trola – ella pløga, sum hann
kallar tað – botnin. Eg gjørdi vart við í sendingini, at Hans í
Líðini framleiðir trollemmar.
At hetta sjónarmiðið var sloppið
framat, førdi við sær, at ein journalistur kom í øðini til mín
og segði: Tú oyðileggur allan fiskivinnudiskursin hjá okkum.
Hetta gjørdi meg sera kløkkan. At
onkur hevði onkra skipaða ætlan, sum eg eftir øllum at døma
hevði verið óvitandi um. Ja, ikki hevði eg væntað, at eg skuldi
skriva hetta alment, men tað skakaði meg.
Uppgerð um journalistikk
Tað sum hendir í Kringvarpinum í
løtuni er ikki nøkur uppgerð við kritiskan journalistikk, men
verður kanska ein uppgerð við tað slagið av journalistikki, sum
kann nevnast aktivistiskur journalistikkur.
Í kringvarpinum verður nevnliga
dagliga gjørdur kritiskur journalistikkur av tí klassiska slagnum,
har journalisturin og miðilin ikki gerast partur í einum máli og
har ynskið er at lýsa eitt evni gjølla og breitt.
Tíðindaleiðarin og einstakir
journalistar hava staðið fyri tí slagnum av journalistikki, har
miðilin ger seg til part í málinum og ikki hevur greiða intensjón
at lýsa eitt mál so breitt sum til ber.
Tað slagið av journalistikki verður
merkt av, at journalisturin hevur rætt, og tað kann lættliga
ávirka kelduval, vinklar og blindvinklar.
Hetta slagið av aktivistiskum
journalistikki hevur eyðkent Kringvarpið i nøkur ár - eisini
áðrenn Johnny í Grótinum tók við sum stjóri.
Skattamálið er dømi um eina
aktivistiska journalistiska framleiðslu. Journalisturin heldur seg
hava 100 prosent vitan um rættin ella manglandi rættin til ein
skattafrádrátt. Og 100 prosent vitan, at EIK hevur villeitt TAKS
við vilja.
Og tá er næsta stigið so sjálvsagt:
at døma heldur enn at upplýsa og nuansera.
Hetta er eitt slag av journalistikki,
sum ikki er forboðin, men sum krevur ómetaliga nógv umhugsni -
eisini etiskt umhugsni.
Har haldi eg, at dømi eru um tvørrandi
umhugsni, tá td. málið um skattafrádráttin tykist vera lýst at
kalla bara frá einari síðu.
Fjølmiðlar skulu ikki døma
Eisini hevði fjølmiðlanevndin rætt,
tá hon í sambandi við viðgerð av fyrru sendingini um
Skattamálið, nevndi, at fjølmiðlar eiga ikki at døma - tað
skulu vit lata dómstólarnar um. Kringvarpið fekk ikki átalu frá
fjølmiðlanevndini fyri sendingina, tí bankar og slíkir stórir
aktørar mugu finna seg í meiri enn aðrir smærri aktørar.
Sanniliga mugu makthavararnir gjarna
rista í buksunum, tá ein so stórur public service-miðil setir tey
undir sjóneykuna, sum sita við valdinum. Men eg haldi, at tað
eigur at gerast við klassisku fakligu dygdunum, heldur enn teimum
aktivistisku.
Tí hinumegin hendan aktivistiska
journalistikkin stendur tann klassiski journalistikkurin, har ynskið
er at lýsa eitt mál so gjølla, sum til ber við tí greiðu
intensjón at lova øllum sjónarmiðum framat. Uttan at gera seg
sjálvan til ein aktivistiskan part í málinum.
Vátta egnan sannleika
Tað er trupult beint nú kroysta eitt
fakligt kjak inn í tað almenna klandrið, sum er millum stjóran og
tíðindaleiðaran.
Men kortini mugu vit royna at flisa
persónsútspillingarnar frá.
Sosialurin og Kringvarpið valdu
beinanvegin at døma EIK. Um vit nakrantíð fáa fulla greiðu á,
um EIK við vilja royndi at villeiða TAKS, er ivasamt, tí vit vita
ikki, hvat fútin endar við at gera. Eitt er spurningurin um EIK
hevði rætt til nakran frádrátt og hin um EIK við vilja royndi at
villeiða TAKS.
Alt bendir á, at Jørn Astrup Hansen
hevur verið høvuðskelda til lýsingina hjá Kringvarpinum.
Men tað ger ikki, at skattamálið
vendir skeivt í fyrstu syftu. Nógvur kritiskur journalistikkur
byrjar við eini ónøgdari keldu, sum kennir seg vrangt viðfarna,
og so verður bygt uppá.
Tað er í tí gongdini, at
journalistikkurin fer yvir í aktivistiskan journalistikk. Tað er
her kelduvalið tódnar og næstan alt bara snýr seg at vátta ta
fatan, sum er galdandi millum tey ráðandi á redaksjónini.
Sum fjølmiðlanevndin eisini nevnir um
fyrstu sendingina: "sendingin kann tykjast eitt sindur
eintáttað, tí talan er um fáar keldur og ongar keldukritiskar
spurningar". Men sum fjølmiðlanevnin eisini sigur "Hinvegin
er trupult at fáa javnvág í, tá EIK ikki vil viðvirka."
Og tað er júst í hesum førinum, tá
ein partur ikki vil vera við, at ymisk atlit - eisini etisk - gera
seg galdandi. Í fyrsta lagi skal tað ikki forða journalistum at
gera ein søgu, at ein partur noktar at vera við. Í øðrum lagi
setur tað stór etisk krøv til journalistin, tá so at siga bara
onnur síðan vil úttala seg. Tað setur eisini stór etisk krøv
til journalistin, um fleiri keldur eru ónevndar.
Gloymdir vinklar
Í sendingunum um skattamálið verður
ikki granskað í, hví Jørn Astrup Hansen er so grammur at leggja
eftir leiðsluni í EIK. Heldur ikki verður granskað serliga væl í
leiklutinum hjá SPEKT, sum bæði tekur sær æruna av
"goodwill"-modellinum og seinni ikki vil kennast við tað.
Astrup er við, men tað merkir ikki, at hann ikki skal viðgerast
keldukritiskt. Skjøl frá SPEKT er við, men ikki nógvur
keldukritikkur.
Granskað verður heldur ikki serliga
væl, um tað kanska er Bankapakki 1, sum er skrúvaður soleiðis
saman, at óvissa er um, hvussu hann virkar eftir donskum skattalógum
og hvussu hann virkar eftir føroyskum skattalógum. Kanska er hetta
eitt torskilt mál, har teir stóru klandast um at fáa rætt, tí
eingin púra greitt hevur rætt.
Heldur ikki eru føroyskir - óheftir -
serfrøðingar tiknir við.
Hetta er ikki neyðturviliga
spurningar, sum høvdu broytt niðurstøðuna, men hetta eru
spurningar sum høvdu nuanserað dekningin, so hann ikki var so tætt
knýttur at einum sannleika – í hesum førinum tí hjá Jørn
Astrup Hansen.
Tíðindaleiðarin og journalisturin
hava vart aktivistiska journalistikkin, sum tann einasta rætta. Tað
geri eg ikki, tó at eg dugi at síggja at hann kann hava kvalitetir.
Men teir kvalitetirnir hvørva, um
høvuðsendamálið er at vátta egnan sannleika.
Eg dugi at síggja, at hetta er eitt
stríð um framtíðar journalistikkin í Kringvarpinum - í
miðlamastodontinum.
Um nýggi stjórin megnar at venda
gongdini - tað veit eg ikki, men eg stúri fyri framtíðini hjá
public-service stovninum, um tann aktivistiska linjan verður tann
galdandi.